Na obszarze RDLP w Lublinie funkcjonuje Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Janowskie". To jeden z pierwszych leśnych kompleksów promocyjnych w kraju, utworzony zarządzeniem nr 19 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z 19 grudnia 1994r. Obszar LKP „Lasy Janowskie" obejmuję całość powierzchni zarządzanej przez Nadleśnictwo Janów Lubelski (ok. 31,6 tys. ha).

Ideą powołania leśnych kompleksów promocyjnych był zamiar zastosowania nowych rozwiązań w leśnictwie na obszarach o szczególnych walorach przyrodniczych, promowanie przyjaznej środowisku gospodarki leśnej jako elementu zrównoważonego rozwoju oraz edukacja przyrodniczo-leśna.

Lasy Janowskie stały się Leśnym Kompleksem Promocyjnym ze względu na wyjątkowe walory przyrodnicze, szereg prac badawczych prowadzonych na tym terenie i bogatą historię gospodarki leśnej.

Główne kierunki działań gospodarczych w ramach LKP koncentrują się na wykorzystaniu naturalnych możliwości odnawiania się sosny solskiej, powiększeniu areału występowania jodły, a także renaturyzacji stosunków wodnych poprzez zabiegi zmierzające do retencjonowania wody.

Inne cele i zadania określone dla LKP Lasy Janowskie :

• zastosowanie metody ogniskowo – kompleksowej ochrony lasu;

• eliminacja pozaprzemysłowych źródeł zanieczyszczeń lokalnych poprzez zmianę nośników energii cieplnej na mniej uciążliwe dla środowiska w obiektach własnych Nadleśnictwa oraz działania na rzecz przyjęcia podobnej polityki przez lokalne samorządy;

• porządkowanie gospodarki wodno – ściekowej poprzez objęcie oczyszczaniem wszystkich ścieków bytowo – komunalnych z terenu LKP;

• funkcjonowanie LKP jako ośrodka szkoleniowo – dydaktycznego w zakresie ekologii oraz ochrony przyrody i środowiska;

• nawiązanie współpracy z organami samorządowymi, aby cele i zadania LKP znalazły pełne odbicie w planach zagospodarowania przestrzennego gmin.

Zgodnie z zapisem w Ustawie o lasach Radę Naukowo-Społeczną powołuje Dyrektor Generalny Lasów Państwowych.  Inicjuje ona oraz ocenia realizację działań podejmowanych w Leśnym Kompleksie Promocyjnym Lasy Janowskie.

Obecna Rada została powołana Decyzją nr 32 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 15 marca 2023 r. w sprawie powołania Rady Naukowo-Społecznej Leśnego Kompleksu Promocyjnego "Lasy Janowskie" na lata 2023-2027. 

Lasy Janowskie stanowią zachodnią, położoną na granicy województwa lubelskiego i podkarpackiego, część Puszczy Solskiej, jednego z największych w Polsce kompleksów leśnych. Zajmują one Równinę Biłgorajską, która jest częścią Kotliny Sandomierskiej. „Morze lasów" pokrywa teren stosunkowo płaski, poprzecinany dolinami rzek i pasmami wyniesień wydmowych. Leśny krajobraz urozmaicony jest stawami, których łączna powierzchnia wynosi 1 800 ha. Tutejsze gleby to głównie niezbyt żyzne piaszczyste gleby bielicowe, które w niewielkim stopniu nadawały się pod uprawy rolne, dzięki czemu Lasy Janowskie do dnia dzisiejszego pozostały dużym kompleksem leśnym.

Klimat Równiny Biłgorajskiej ma charakter przejściowy, właściwy dla całego niżu polskiego. Zimy bywają tu mroźne i śnieżne, a lata niekiedy bardzo suche i gorące.

W Lasach Janowskich dominują bory sosnowe, pośród których spotykamy wyspowe fragmenty litych jedlin i lasów mieszanych. W wielu miejscach wiek borów sosnowych to ponad sto lat. W Lasach Janowskich sosna znakomicie dostosowała się do miejscowych warunków. Wytworzyła ona tzw. ekotyp sosny puszczańskiej, który dobrze znosi ocienienie i dobrze odnawia się w sposób naturalny. Dzięki tym cechom sosna stanowi niemal 85% miejscowych drzewostanów. Wśród borów sosnowych, w miejscach o nieco wyższej wilgotności i żyzności gleby rośnie jodła, która także odnawia się w sposób naturalny. Podmokłe zagłębienia terenowe zajmuje olcha, która tworzy piękne, szczególnie wiosną, olsy. W Lasach Janowskich obok sosny, olszy i jodły występują także brzoza, dąb i buk.

LKP „Lasy Janowskie" – leśny skarbiec

Cały teren LKP „Lasy Janowskie" charakteryzuje się dużą zmiennością krajobrazu leśnego. Wynika to z różnorodności i przemieszania siedlisk tworzących tu swoistą mozaikę. Łąki śródleśne i rozległe torfowiska sąsiadują z piaszczystymi wydmami porośniętymi lasem. Towarzyszą im kompleksy stawów, z których część, wyłączona z użytkowania stopniowo zarasta. Takie zróżnicowanie środowiska leśnego stwarza warunki dla życia wielu gatunków roślin i zwierząt.

W wyniku badań florystycznych stwierdzono tu ponad 800 gatunków roślin naczyniowych. To mniej więcej jedna trzecia wszystkich gatunków występujących w naszym kraju. Obok roślin pospolitych występuje tu także wiele rzadkich, objętych ochroną prawną. Do najczęściej spotykanych gatunków objętych ochroną ścisłą należą: widłak jałowcowaty, wawrzynek wilczełyko, bluszcz pospolity, podkolan biały, gnieźnik leśny czy bagno zwyczajne. Najrzadszymi są natomiast: długosz królewski, pełnik europejski, kosaciec syberyjski, widłaczek torfowy, groszek wschodniokarpacki.

W Lasach Janowskich wyróżniono szereg zbiorowisk roślinnych. Zarejestrowano tu 202 zespoły roślinne, występujące w różnych odmianach i wariantach. Te o naturalnym charakterze zachowały się przede wszystkim w zachodniej części lasów, w rezerwatach „Łęka" i „Jastkowice", co czyni je obszarami niezwykle cennymi pod względem botanicznym.

Różnorodność środowisk przyrodniczych, duża powierzchnia leśna i mała gęstość zaludnienia sprzyja bytowaniu większości gatunków zwierząt leśnych występujących w Polsce. Na terenie Lasów Janowskich zanotowano dotąd 41 gatunków ssaków. Odpowiednie warunki znajduje tu wilk - zwierzę o wybitnie puszczańskim charakterze. Najliczniej reprezentowaną grupę kręgowców stanowi awifauna. Zaobserwowano tu także 134 gatunki ptaków, w tym 89 lęgowych, m.in. bielika, bociana czarnego, żurawia, orlika krzykliwego i szeregu gatunków związanych ze środowiskiem wodnym. Lasy Janowskie są jednym z niewielu miejsc w kraju, gdzie spotkać można głuszca. Rozległe, niedostępne ostępy leśne z bagnami i torfowiskami są terenami spełniającymi wysokie wymagania siedliskowe tych ptaków.

Cały obszar Lasów Janowskich został włączony do europejskiej sieci obszarów chronionych NATURA 2000. Świadczy to o uznaniu ponadprzeciętnych walorów przyrodniczych tego terenu, ale zarazem nakłada szereg ograniczeń, w szczególności na gospodarkę leśną. Obecnie w ramach sieci Natura 2000 funkcjonują tu następujące ostoje: „Lasy Janowskie"(OSO PLB060005)  oraz  „Uroczyska Lasów Janowskich" (SOO PLH060031).

W 1984 roku utworzono Park Krajobrazowy Lasy Janowskie. Aktualnie jego powierzchnia liczy około 40 tys. ha.

W obrębie LKP "Lasy Janowskie" objęto ochroną w formie rezerwatów przyrody powierzchnię prawie 4350 ha, co stanowi 1/7 całego jego obszaru. Pierwszy rezerwat przyrody powstał tu już w latach pięćdziesiątych (Jastkowice), pozostałych pięć - w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku.

W odległości trzech kilometrów od Janowa znajduje się rezerwat "Szklarnia", powołany w 1989 r. w celu zachowania borów jodłowych pochodzenia naturalnego. Występują tu także bory sosnowe z udziałem jodły, świerka i dębu. Wewnątrz rezerwatu znajduje się rozległe bagno śródleśne nazywane „Baba" z roślinnością charakterystyczną dla torfowisk.

Największy z rezerwatów, „Lasy Janowskie" zajmuje obszar prawie 2,7 tys. hektarów. Obejmuje bory sosnowe z naturalnie odnawiającymi się jedlinami i ciekawymi olsami. Rezerwat przecina malownicza dolina rzeki Branew, wzdłuż której biegnie zalesiona wydma, zwana Porytowym Wzgórzem, miejscem bitwy partyzanckiej w czerwcu 1944 roku.

W rezerwacie występuje szereg gatunków roślin chronionych, m.in. paproć pióropusznik strusi, widłak torfowy, storczyk plamisty, groszek wschodniokarpacki oraz pięknie pachnący podkolan biały.

Kolejny rezerwat leśny "Jastkowice" zajmuje powierzchnię 46 ha i obejmuje pozostałości dawnej Puszczy Sandomierskiej. Objęto tu ochroną wielogatunkowy las mieszany o charakterze naturalnym. Tworzą go potężne dęby, lipy, jawory, buki, jodły. W niższym piętrze przestrzeń wypełniają graby. Niektóre drzewa osiągają wiek ponad dwustu lat. O bogactwie florystycznym rezerwatu Jastkowice świadczy obecność prawie dwustu pięćdziesięciu gatunków roślin naczyniowych.

Rezerwat torfowiskowy "Kacze Błota" zajmuje powierzchnię 169 ha i obejmuje śródleśne torfowisko pomiędzy wydmami porośniętymi borem sosnowym. W ostatnich latach na skutek obniżenia poziomu wód i sukcesji, torfowisko to niemal całkowicie przekształciło się w bór wilgotny.

Jednym z najcenniejszych rezerwatów Lubelszczyzny jest rezerwat "Imielty Ług" zajmujący obszar ponad 800 hektarów. Dwa stawy sąsiadują tu z rozległym torfowiskiem wysokim, porośniętym karłowatą sosną. Cały kompleks leśno torfowiskowy otoczony jest wyniesieniami wydmowymi. "Imielty Ług" jest ostoją ptactwa związanego ze środowiskiem wodno-błotnym, można tu także odnaleźć rzadkie gatunki roślin, m.in. trzy gatunki rosiczek i widłaka torfowego.

Rezerwat "Łęka" o powierzchni 377 ha położony jest w zachodniej części Lasów Janowskich i został utworzony w 1988 roku. Ochronie podlegają tu wielogatunkowe drzewostany o cechach naturalnych, między innymi łęgi jesionowe z bogatą roślinnością. Wiele drzew spełnia kryteria pomników przyrody. Są to głównie okazałe egzemplarze jesionu, dębu szypułkowego, wiązu i lipy. Z rzadkich i chronionych gatunków roślin stwierdzono tu: kosaćca syberyjskiego, rosiczkę okrągłolistną, podkolana białego i zielonawego, storczyka plamistego, lilię złotogłów. Na terenie rezerwatu gniazda zakłada bielik i bocian czarny. Wschodnią granicę rezerwatu tworzy sąsiadująca z łąkami malownicza rzeka Łukawica.

W Nadleśnictwie Janów istnieją też inne formy ochrony przyrody. Powołano 10 użytków ekologicznych oraz zarejestrowano ponad siedemdziesiąt drzew pomnikowych.

Wokół miejsc bytowania głuszca, bielika, bociana czarnego i orlika krzykliwego utworzono strefy ochronne, w których zabiegi gospodarcze są prowadzone tak, by zapewnić ptakom odpowiednie warunki bytowania.

LKP „Lasy Janowskie" – spotkania z lasem

Ważną funkcją LKP „Lasy Janowskie" jest działalność edukacyjna prowadzona w Ośrodku Edukacji Ekologicznej Lasy Janowskie i w terenie. Ośrodek jest położony w sąsiedztwie lasu i stanowi idealne miejsce wypoczynku o każdej porze roku. Blisko stąd do centrum Janowa Lubelskiego i zalewu z kąpieliskiem oraz piaszczystą plażą. Nieopodal znajduje się stadnina koni, gdzie można korzystać z jazdy konnej, wynająć bryczkę lub sanie.

Ośrodek jest placówką, której głównym zadaniem jest prowadzenie edukacji przyrodniczo leśnej i promocja działalności Lasów Państwowych. Zajęcia prowadzą pracownicy Nadleśnictwa lub zaproszeni specjaliści. Wprowadzeniem do zajęć w terenie jest wizyta na wystawie przyrodniczej znajdującej się w Ośrodku. Obok walorów przyrodniczych Lasów Janowskich przedstawiono tu także kulturę materialną regionu i pracę leśników. Uzupełnieniem wystawy jest ekspozycja taboru leśnej kolei wąskotorowej znajdująca się w pobliżu budynku nadleśnictwa. Grupy zorganizowane są oprowadzane przez pracownika nadleśnictwa. Lekcje w terenie umożliwiają poznanie zagadnień przyrodniczych i typowo leśnych w kontakcie z żywą przyrodą.

Nadleśnictwo zorganizowało kilka ścieżek edukacyjnych przystosowanych zarówno do prowadzenia zajęć, jak zwiedzania indywidualnego:

Ścieżka przyrodnicza w rezerwacie "Szklarnia" ma około 2,5 km długości i kilkanaście przystanków opatrzonych tablicami informacyjnymi. Można tam zobaczyć m.in. bagno śródleśne, suboceaniczny bór świeży, kopiec mrówki rudnicy, czy fragment mrocznego boru jodłowego. W sąsiedztwie rezerwatu „Szklarnia" znajduje się niewielka osada Szklarnia, gdzie znajduje się udostępniona do zwiedzania zagrodowa hodowla konia biłgorajskiego.

Z Janowa do Szklarni można dostać się korzystając z 19-kilometrowej ścieżki rowerowej, Prowadzi ona z Ośrodka Edukacji Ekologicznej przez uroczysko Kruczek, rzekę Trzebensz i leśne trakty do ostoi konia biłgorajskiego. Trasa prawie na całej długości biegnie przez las, ustawiono przy niej tablice informacyjne opisujące wybrane zagadnienia gospodarki leśnej. 

W rezerwacie "Imielty Ług" turyści mogą wejść na torfowisko korzystając ze specjalnych drewnianych pomostów.

W Lasach Janowskich jest kilka pieszych znakowanych szlaków turystycznych. Jednak ze względu na rozległość kompleksu leśnego najlepiej poruszać się rowerem. Dlatego też systematycznie rozbudowuje się sieć leśnych szlaków rowerowych. 

Ci, którzy szukają wypoczynku z dala od ludzi mogą zamieszkać w kwaterze myśliwskiej „Cegielnia", znajdującej się w lesie w odległości trzech kilometrów od Janowa.

Arboretum - miejsce edukacji i rekreacji

Ogród Botaniczny to obszar w którym kolekcjonuje się rośliny drzewiaste w celu ukazania ich piękna i różnorodności oraz zajmuje się prowadzeniem badań naukowych i edukacją przyrodniczą. Jak większość ogrodów botanicznych Arboretum Leśne spełnia trzy zasadnicze funkcje: edukacyjną, naukową i społeczną. Obecnie ma charakter parku leśnego z elementami ukształtowanego terenu, prześwietleń w drzewostanie, oczek wodnych, ścieżek, dróg, kładek, mostków i zadaszeń.

Ogród Botaniczny Arboretum Leśne w Nadleśnictwie Janów Lubelski znajduje się w odległości ok. 3 km od centrum Janowa Lubelskiego. Położone tuż przy Ośrodku Edukacji Ekologicznej Lasy Janowskie stanowi znakomite miejsce do edukacji, wypoczynku i rekreacji oraz prowadzenia badań naukowych.

Arboretum leśne istnieje w Nadleśnictwie Janów Lubelski od 2001 roku i od tego czasu stale się rozwija. Położone jest  na leśnym terenie pokrytym wiekowym drzewostanem, głównie sosnowym z elementami ukształtowanego terenu, prześwietleń w drzewostanie, oczek wodnych, ścieżek edukacyjnych, dróg, kładek, pomostów, mostków, zadaszeń oraz infrastruktury edukacyjnej.

Kolekcje roślinne w Ogrodzie Botanicznym:

• -kolekcja azalii  i rododendronów
• -kolekcja wrzosów przed Ośrodkiem Edukacji Ekologicznej Lasy Janowskie
• -aleja jodeł i buków
• -kolekcja roślin ozdobnych nad stawem
• -kolekcja roślin wodnych i bagiennych
• -kolekcja roślin jadalnych
• -kolekcja tulipanów na Dziedzińcu OEE

W ramach dofinansowania na terenie Ogrodu Botanicznego powstały:

• -kolekcja roślin boru bagiennego i torfowiska wraz z pomostem rekreacyjnym
• -kolekcja roślin wodnych i przywodnych wraz z pomostem rekreacyjnym
• -pomost widokowy w podszycie drzew
• -strefa edukacji przyrodniczej dzieci
• -kolekcja drzew i krzewów rodzimych – kładki spacerowe w formie okręgów
• -zaczarowana dąbrowa
• -ogród sensoryczny
• Leśne Laboratorium  
• Ostoja i punkt obserwacji ptaków wraz z kładką spacerową
• Polska łąka kwietna
• Infrastruktura uzupełniająca

LKP „Lasy Janowskie" – spotkania z przeszłością

W rejonie Lasów Janowskich większość obiektów zabytkowych znajduje się w miejscowościach sąsiadujących z kompleksem leśnym – w Janowie Lubelskim, Modliborzycach, Zaklikowie, Frampolu.

Nieodłącznym elementem krajobrazu Lasów Janowskich są przydrożne krzyże i śródleśne kapliczki. Najstarsze z nich pochodzą z połowy XIX wieku.

Do dziś wśród lasów odnajdujemy osady liczące zaledwie kilka domów - np. Świnki, Kochany, Krasonie, Dębowiec. Spotkać tam można ciekawe przykłady dawnego budownictwa drewnianego. Niektóre z tych miejscowości, jak np. Janiki-Chałupki stają się powoli miejscami na mapie, z opuszczonymi zabudowaniami i zarastającymi obejściami. Inne, jak Gwizdów, Maliniec, Kochany, Lipowiec przeżywają swoiste odrodzenie za sprawą szukających wytchnienia mieszkańców miast, którzy budują tam sezonowe, czy nawet całoroczne domy.

W Momotach Górnych warto odwiedzić drewniany kościół pw. św. Wojciecha. Pierwotnie w 1938 r. stanęła tam tylko drewniana kaplica. W 1972 r. ustanowiono w Momotach parafię, której proboszczem został ks. Kazimierz Pińciurek. Własnymi rękoma wykonał on cały, niezwykle oryginalny, drewniany wystrój wnętrza kościoła. Najstarszym zabytkiem sakralnego budownictwa drewnianego w rejonie Lasów Janowskich jest kościół św. Anny w Zaklikowie wzniesiony w końcu XVI wieku. Zewnętrzne ściany tego kościoła pokryte są licznymi blaszanymi klepsydrami.

Tradycje garncarstwa, opartego na miejscowych surowcach, kultywowane są w Łążku Garncarskim - wiosce położonej w południowej części Lasów Janowskich nad rzeką Białą, z której pobierana jest glina do wyrobu naczyń. Obecnie czynne są tu trzy pracownie, gdzie powstaje ceramika oparta o dawne wzory. Warto je odwiedzić i przyjrzeć się pracy na kole garncarskim oraz zakupić gliniane dzbanki i misy. Zrekonstruowany fragment pracowni garncarskiej znajduje się też na wystawie przyrodniczej w Ośrodku Edukacji Ekologicznej w Janowie Lubelskim. Na wschodnim skraju puszczy położona jest wieś Bukowa, słynna z wyrobów plecionkarskich i łubiarskich. Tradycje kultury ludowej Janowa i okolic podtrzymywane są przez kilka ludowych zespołów muzycznych, których można posłuchać np. na Jarmarku Garncarskim w Łążku, Festiwalu Kaszy „Gryczaki" w Janowie, czy innych odbywających się tu imprezach. Nadleśnictwo jest współorganizatorem cyklicznej imprezy pn. „Zoom natury", gdzie przy okazji zabawy uczestnicy poznają zagadnienia przyrodniczo – leśne.

Druga wojna światowa odcisnęła się tragicznym piętnem na życiu mieszkańców Lasów Janowskich. Walki  z Niemcami w 1939 roku trwały tu do początku października tj. do chwili, gdy duże zgrupowanie płk. Zieleniewskiego złożyło broń pod Momotami. Wydarzenie to zostało upamiętnione pomnikiem odsłoniętym przy tamtejszym kościele. Już w listopadzie 1939 roku kilkudziesięciu mieszkańców Momot zginęło w zbiorowej egzekucji. W okresie okupacji każda z miejscowości znajdujących się w kompleksie leśnym była dotknięta pacyfikacjami. W ten sposób próbowano zdusić niezwykle silny w Lasach Janowskich ruch partyzancki, dla którego okoliczne miejscowości były naturalnym oparciem. W czerwcu 1944 roku w pobliżu Porytowego Wzgórza nad rzeką Branew doszło do jednej z największych bitew partyzanckich na ziemiach polskich. Był to finał niemieckiej akcji "Sturmwind I" (Wicher I), która rozegrała się w dniach 9-14 VI 1944 r. Do akcji przeciw partyzantom skierowano siły liczące ok. 30 tysięcy żołnierzy. Zgrupowanie partyzanckie liczyło ok. 3000 ludzi. Po zaciętych walkach partyzanci wycofali się nocą z 14/15 czerwca do wschodniej części Puszczy Solskiej.

Obecnie na Porytowym Wzgórzu znajduje się partyzancki cmentarz i pomnik autorstwa Bronisława Chromego. Co roku w czerwcu odbywają się tu uroczyste obchody poświęcone pamięci uczestników bitwy. Od pomnika można wybrać się ścieżką spacerową wzdłuż doliny Branwi i przechodząc dawny most kolejki wąskotorowej, obejrzeć kilka drzew pomnikowych lub dotrzeć na wzniesienie Porytowego Wzgórza.

Lasy Janowskie są jednym z najpiękniejszych miejsc w kraju, choć jak dotąd jeszcze stosunkowo mało znanym. Ich walory przyrodnicze, bogaty świat roślin i zwierząt jest ze wszech miar warty zachowania i ochrony oraz udostępnienia tym, którzy cenią przyrodę i chcą ją poznawać.